قدیمی ترین بیمارستان و کلینیک تهران
تاریخچه پزشکی مدرن در ایران
نخستین مرکز نوین آموزش پزشکی در سال ۱۲۳۰ با تلاش میرزا تقی خان امیرکبیر به‌عنوان بخشی از مدرسه دارالفنون پایه‌گذاری شد. یاکوب ادوارد پولاک اتریشی به‌عنوان آموزگار حکمت و طب و جراحی و نیز «فوکتی» ایتالیایی به‌عنوان آموزگار علوم طبیعی و داروسازی در دارالفنون استخدام شدند.
«پولاک» به تدریج، فارسی آموخت و با کمک نخستین شاگردانش به نگارش کتاب‌های پزشکی به زبان فارسی و معادل‌یابی دقیق واژگان پزشکی فرانسوی پرداخت که جزونخستین کتاب‌های مدرن پزشکی فارسی به‌شمار می‌آیند پولاک بنیان‌گذار و نخستین انجام‌دهنده بسیاری اقدامات پزشکی مدرن در ایران است؛ از جمله، نخستین عمل جراحی مدرن که در دسامبر ۱۸۵۲ انجام شد و در آن، فوکتی برای نخستین بار در ایران از اتر برای بیهوشی استفاده کرد، یا کالبدشکافی یکی از معلمان فوت‌شده دارالفنون که اولین نمونه از بررسی‌های پزشکی قانونی در ایران هم محسوب می‌شود.
پس از آن، چند تن از شاگردان برای تکمیل تحصیلات به فرانسه اعزام شدند؛ ولی نخستین کسی که در ایران درجه دکتری گرفت خلیل خان ثقفی (اعلم‌الدوله) است که در ۱۳۰۵ فارغ‌التحصیل شد.
در هفتادمین سالگرد تأسیس دارالفنون، شعب طب و داروسازی آن جدا شد و با عنوان «مدرسه طب و داروسازی» به فعالیت ادامه داد. تا سال ۱۳۰۳ مدرسه در همان دارالفنون دایر بود که در این سال به یکی از حیاط‌های عمارت مسعودیه منتقل شد. در سال ۱۳۱۳ با تصویب قانون تأسیس دانشگاه مدرسه طب و داروسازی به یکی از دانشکده‌های این دانشگاه تبدیل شد.
سالن تشریح نخستین بخش از محوطه اصلی بود که شروع به کار کرد. در سال ۱۳۱۸ پروفسور شارل ابرلن از آسیب‌شناسان به نام دنیا به ریاست دانشکده پزشکی درآمد. پس از وی امیراعلم و سپس جواد آشتیانی این ریاست را بر عهده داشتند. در سال ۱۳۱۳ شرط تکمیل دوره طب طی کردن پنج سال تحصیل بود که در سال ۱۳۱۵ به ۶ سال افزایش یافت و در ۱۳۳۶–۳۷ با یک سال کارورزی به ۷ سال رسید که تا امروز بدون تغییر مانده‌است.
از سال ۱۳۳۵ دانشکده‌های دندانپزشکی و داروسازی مستقل شدند. در ۱۳۴۰ برای دانشکده چهار رشته پزشکی، جراحی، بیماری‌های زنان و مامایی تعیین شد.
اولین بیمارستان در تهران چطور ساخته شد؟
اینطور که در کتب تاریخی آمده تا زمان ناصرالدین شاه قاجار مکانی به نام بیمارستان و یا مریضخانه وجود نداشت و معالجه بیماران صرفا بر عهده افرادی بود که طبیب یا حکیم‌باشی نامیده می‌شدند.
ناصرالدین‌شاه در یکی از سفرهای اروپایی به شدت تحت تاثیر پیشرفت‌های صنعتی اروپا قرار گرفته بود، با مشاهده بیمارستان‌های فرنگی به پزشک مخصوص دربار، میرزا علی‌اکبر نفیسی (ناظم‌الاطبا)، دستور داد تا مریضخانه‌ای به سبک اروپایی دردل شهر تهران بسازد که در واقع این کار حرکتی نو برای‌گسترش علوم پزشکی شد.
مریضخانه دولتی
اولین مریضخانه‌ای که در تهران دایر شد و بیماران را بستری کرد، بیمارستانی دولتی بود که در سال ۱۲۹۰ هجری قمری، مصادف با سال ۱۲۵۱ هجری شمسی به دستور ناصرالدین شاه قاجار در خیابان سپه امروز تأسیس شد. و این مریضخانه، دواخانه مخصوص هم داشت.
«ناصر نجمی» استاد و تاریخ‌نگار در این باره در کتابش نوشته: «ناصرالدین شاه در یکی از سفرهای خود به فرنگستان ضمن بازدید از نقاط مختلف شهرها از چند بیمارستان هم بازدید به عمل آورده توجه شاه قاجار به اهمیت چنین محل و تاثیری که در معالجه و مداوای بیماران داشت جلب شد طوری که بلافاصله پس از بازگشت به ایران دستور تأسیس یک بیمارستان مجهز را صادر کرد و این وظیفه مهم را به عهده مشیرالدوله، صدراعظم وقت، علی قلی میرزا اعتضادالسلطنه و ناظم‌الاطبا نفیسی مامور انجام این کار شدند.
ناظم‌الاطبا پس از تفحص و جستجوی زیاد محلی را در نزدیک چهارراه حسن آباد پیدا کرد و آن را به بیمارستان اختصاص داد و نام آن را هم مریضخانه دولتی گذاشت.»
بنابراین ناظم‌الاطباء در سال ۱۲۹۰ هجری قمری، اولین بیمارستان تهران و ایران را در میدان حسن‌آباد و در محله‌ای به نام هشت گنبد، تاسیس کرد. این بیمارستان تا سال‌ها به نام “مریضخانه دولتی” نامیده می‌شد. پس از آنکه این بیمارستان شروع به فعالیت کرد، ناظم‌الاطباء به ناصرالدین شاه پیشنهاد کرد تا در این بیمارستان، پزشکان تربیت شده ایرانی به معالجه بیماران بپردازند.
پس از آن و با موافقت ناصرالدین شاه، تدریس رشته طب در مدرسه دارالفنون پذیرفته شد و هر ساله تعدادی دانشجو، به منظور فراگیری دانش پزشکی وارد این مدرسه می‌شدند و بر اساس تعالیم ناظم‌الاطباء به فراگیری این دانش می‌پرداختند. این عده، همزمان در مریضخانه دولتی و تحت نظر پزشکان غربی به کارآموزی پرداخته و توانستند اولین نسل از پزشکان تربیت شده دارالفنون شوند.
این «مریضخانه دولتی» ابتدا با ۴۰۰ تخت با ۳ساختمان مجزا تاسیس و خدمات رسانی کرد. به گفته پرستاران قدیمی بیمارستان و بر اساس اسناد موجود، در یکی از ساختمان‌های بیمارستان در یک سال اول تاسیس بیش از ۲۵۰۰ بیمار، درمان شدند.
پس از این بیمارستان، چند بیمارستان دیگر نیز در تهران دایر شد، می‌توان از بیمارستان نظامی طهران نام برد که موسس آن شاهزاده علیقلی میرزا بود. “مریضخانه دولتی” پس از چندی و در سال ۱۳۱۹ به پاس زحمات پدر طب ایران به بیمارستان سینا تغییر نام داد. این بیمارستان سال‌های متمادی، محلی برای معالجه و درمان امراض بیماران بود.
قدیمی ترین کلینیک تهران
درمانگاه «نجم‌آبادي» (وزيري) در كوچه‌ي «سخنور» بين ولي‌عصر و شيخ‌هادي ساخته شد. این درمانگاه با وصيت ميرزا عيسي توسط حاج شيخ هادي نجم‌آبادي در فاصله‌ي سال‌هاي 1275 تا 1279 هجري شمسي در مساحتی به وسعت 4000 متر احداث شد. مدت ها به عنوان مدرسه طب مورد استفاده قرار می گرفت و سپس با تاسیس دانشگاه تهران به دانشکده پزشکی منتقل شد.
این درمانگاه از سال ۱۲۷۷ تا ۱۳۵۰ با دو بخش تخصصی جراحی و طب فعالیت داشته كه بخش جراحی آن زیر نظر دكتر «ولس آلمانی»، و بخش طب آن زیر نظر دكتر «سعید ابوتراب»، اداره می‌شده است.
