دلک و غمز : ماساژ ایرانی

طب سنتی و ماساژ درمانی ریشه در گذشته ای کهن دارند و ایرانیان هم مثل همیشه پیشرو در این علوم بودند. در پیشنه کهن ایرانیان، اغلب پادشاهان و ثروتمندان در دوران زندگی خود یک دلاک مخصوص داشتند. غمز و دلک  که امروزه نام آن در ماساژ درمانی به کرات شنیده می شود ، همان هنر و فنونی است که دلاکان در زمان قدیم ، آن را در اختیار داشتند .

در آن زمان دلاکان  با  ترکیب چند مرحله درمانی روغن مالی ،  مشت و مال ، حجامت ، تغذیه سالم ، خواب مصنوعی ، بادکش ، تمرکز قواء درون و برخی حرکات ورزشی آسانا های یوگا متشکل از مراقبه و مدیتیشن ، غمز و دلک را شکل دادند .

در لغت نامه دهخدا دو واژه «دلک» و «غمز» این چنین معنی شده:

غمز. [ غ َ] (ع مص ) درخستن به دست . (منتهی الارب ). درخستن به دست و سخت افشردن . (آنندراج ). سخت افشردن . (تاج المصادر بیهقی ) (المصادر زوزنی ) (غیاث اللغات ). فشردن . مالش دادن . مالیدن . || گاز گرفتن . دندان زدن . || فروبردن سوزن و امثال آن . (دزی ج 2 ص 227)

دلک . [ دَ ] (ع مص ) مالیدن چیزی را و نرم و تابان گردانیدن . (از منتهی الارب ) (از اقرب الموارد). نیک بمالیدن اندام . (المصادرزوزنی ). نیک بمالیدن . (تاج المصادر بیهقی ). به دست مالیدن بدن را و مالش دادن . (غیاث ) (آنندراج ). || ادب دادن کسی را روزگار و آزموده کار گردانیدن . (از منتهی الارب ) (از اقرب الموارد). || مالش . مالیدن . مالش دادن .

از بقراط حکیم نقل شده که : یک پزشک باید بسیاری از چیزها را بداند و یکی از موارد مهم و اساسی ، مالش است.

 غمز :

غمز که در قدیم یک نوع ماساژ متداول بود به معنی فشار دادن با دست و مالش دادن اندام است . در واقع غمز نوعی ماساژ طبی و پزشکی می باشد که اختصاصا در اختیار طب سنتی ایران قدیم است که به عنوان روشی موثر در درمان انواع بیماری‌ها مثل مانند بیماری‌های عضلانی، اسکلتی، دیسک‌ها، سردردها، دردهای گردن، ستون فقرات، شانه، درد باسن و سیاتیک مورد استفاده قرار می‌گرفت . ماساژ غمز فشاردادن و مالیدن نقاط خاصی از بدن است، که هدف آن درمان بیمار است. ماساژ غمز اغلب مواقع با دست انجام می شود اما گاهی هم برای انجام ماساژ غمز از چوب استفاده می شود .

دلک:

ماساژ سنتی دلک درمانی نیز به معنای مالیدن و مالش روی ماهیچه‌ ها، رگ های خونی، مفاصل و بافت‌ های نرم بدن که پیش تر نیز به آن اشاره شد  با حرکات خاص و  با هدف درمان اعضاء مشخص انجام می‌ شود.

دلاکی در ایران

نصرالله حدادی، پژوهشگر و تهران‌شناس، درباره پیشینه تاریخی دلاکی در تهران می‌گوید: «پیدایش حمام در ایران سابقه چندهزارساله دارد. ایرانیان باستان به این نتیجه رسیده بودند که پوست بدن انسان بعد از چند روز غشای مرده پیدا می‌کند و باید از بدن زدوده شود. ساخت حمام در تهران سابقه کمتری دارد و به عصر صفوی برمی‌گردد؛ کما اینکه حمام خانم یا حمام قبله در همان دوره تاریخی در تهران ساخته شده و شغل دلاکی پدید آمده است. بنابراین، می‌توانیم بگوییم دلاکی در تهران حدود ۵۰۰ سال قدمت دارد.»

تخصص دلاک ها

دلاک‌ها از دوره صفویه تا چند دهه قبل که کسب و کارشان رونق نسبی داشت، افرادی همه‌فن‌حریف بودند که علاوه بر مشت و مال، گاهی کار شکسته‌بندی، کوتاه کردن مو، کشیدن دندان و حجامت را هم انجام می‌دادند و لابه‌لای کارشان مردم را از اخبار و وقایع روز هم آگاه می‌کردند. به عبارتی، دلاک‌ها افرادی بودند که کارشان به تخصص نیاز نداشت و با روش‌های کاملاً سنتی در این صنف فعالیت می‌کردند.

حدادی می‌گوید: «کتاب «فرهنگواره گرمابه»، نوشته علیرضا لطفی و حسین مسجدی مرجع مناسبی برای پی بردن به سابقه و فوت و فن کار دلاک‌ها در تهران قدیم است. این کتاب از دریچه نگاه سیاحان مشهور اروپایی این شغل را بررسی کرده که خواندن آن خالی از لطف نیست. هانری رنه دالمانی، سیاح معروف فرانسوی، که در دوره حکومت قاجار به تهران آمده بود در بخشی از سفرنامه‌اش به این نکته اشاره کرده که اصلی‌ترین کار دلاک‌ها، کیسه‌کشی و مشت و مال بوده، اما کار‌هایی مثل حجامت، زالو انداختن، رگ‌زنی، سرتراشی و ریش‌تراشی، ختنه نوزادان پسر، مداوای شکستگی‌ها و دررفتگی‌های استخوان، دندان کشیدن و جا انداختن ناف را هم که برخی اطبا از انجام آن امتناع می‌کردند، برعهده می‌گرفتند.»

دلاک زن

شغل دلاکی در انحصار مردان نبوده و زنان دلاک هم در حمام‌های زنانه گوش دختران را سوراخ می‌کردند. حدادی معتقد است دلاک‌ها بنا به دلایلی در فرهنگ عامه مردم افراد محترمی بودند: «آنطور که سیاحان اروپایی روایت کرده‌اند، دلاک‌های تهرانی مسئولیت‌های مهمی از جمله دلالت ازدواج هم داشته‌اند که از نگاه عموم مهم جلوه می‌کرد. آن‌ها بین خودشان زبانی رمزگذاری‌شده داشتند و دو فرد دلاک، گاهی که می‌خواستند کسی متوجه گفت‌وگوهایشان نشود، به زبان مخصوص خودشان صحبت می‌کردند.

ماساژ درمانی به شیوه دلک و غمز

ماساژ درمانی به شیوه غمز و دلک از قدیمی‌ترین و موثرترین  شیوه‌های درمانی و مراقبت ‌های بهداشتی است که از سالیان قبل تا به امروز ، در طب سنتی و مدرن بسیاری از کشورها با نام‌ های متفاوت استفاده می‌شود . این روش از مبدا ایران نشات گرفت و سپس  مصریان ، یونانی ‌ها ، چینی ‌ها و هندی ‌ها در طب سنتی خود از این ماساژ استفاده کردند . در طب سنتی و درمانی کشور ایران نیز اعمال دستی و یدی تحت عنوان غمز با قواِئد و فرمان های مخصوص خود به کار می‌رفته است که این روزها برای خیلی ‌ها ناشناخته و نامفهوم و گنگ است . 

برتری‌های دلک و غمز نسبت به سایر روش‌های درمانی

• دلک و غمز در بین روش‌های درمانی کم‌ترین عارضه را دارند. 
• از روش انتقال انرژی دست و پا (قلب دوم) استفاده می‌شود.
• برای همه افراد قابل انجام است و سن و جنسیت نمی‌شناسد.
• هیچ وابستگی از لحاظ تجهیزاتی به‌ غیر ندارد.
• به‌عنوان نشاط آور، آرام‌بخش، درمان‌گر، کاهنده عارضه فعالیت کاری و ورزش کاربرد دارد. 
• دلک برای تمام اندام‌ها قابل انجام است.
• برای تقویت اندام و تشکیل عضله و هم‌چنین از بین بردن بلغم از دلک استفاده می‌شود.
• برای جلوگیری از بیماری و برای بهبود از دلک استفاده می‌شود.

ویژگی‌های ماساژ دلک و غمز:

1. تکنیک‌های خاص: ماساژ دلک شامل حرکات نرم و ملایم است که با استفاده از دست‌ها و انگشتان انجام می‌شود. این حرکات معمولاً شامل فشارهای عمیق و حرکات دورانی است که به آرامش عضلات کمک می‌کند.
2. استفاده از روغن‌های طبیعی: در این نوع ماساژ، معمولاً از روغن‌های طبیعی مانند روغن زیتون یا روغن کنجد استفاده می‌شود که به نرم شدن پوست و تسهیل حرکات ماساژ کمک می‌کند.
3. فواید درمانی: ماساژ دلک و غمز به بهبود گردش خون، کاهش تنش‌های عضلانی، تسکین دردهای مزمن و افزایش انعطاف‌پذیری بدن کمک می‌کند. همچنین، این نوع ماساژ می‌تواند به بهبود خواب و کاهش اضطراب کمک کند.

بیماری‌های قابل درمان با دلک و غمز

بسیاری از دردها از جمله سردردها، گردن دردها، بالا نیامدن دست، درد مچ، گزگز کردن اندام، بی حسی اندام، لرزش و سردی اندام‌ها، کمر دردها، دردهای سیاتیک، زانو دردها و درد مفاصل، ورم‌ها، اسپاسم عضله، خشکی انگشتان، رگ به رگ شدگی‌ها و … توسط ماساژ دلک و غمز قابل درمان است.

لازم به ذكر است كه مدت زمان انجام ماساژ، محل ماساژ، روش و تعداد جلسات ماساژ (غمز و دلک) توسط ماساژ دهنده (ماسور) مشخص می‌شود و قابل مقایسه با ماساژهای ریلکسیشن رایج نیست و بیمار در صورت رعایت توصیه‌ها، نتیجه مطلوبی خواهد گرفت.

در نسل های گذشته اغلب بعد از چهل سالگی دردهای مفصلی و عضلانی سبب کاهش فعالیت روزمره و افت کیفیت زندگی و نهایتا زمین‌گیری می‌شد. چرا که بسیاری از دردهای عضلانی و مفصلی مثل درد کمر،گردن، پشت، زانو و پاها به علت گرفتگی و اسپاسم های عضلانی بود. اما امروزه با استفاده از ماساژ درمانی پیوسته و منظم در کنار ورزش، درد، گرفتگی و کوتاهی عضلات، خشکی مفصلی، گره های عضلانی و حتی اضافه وزن کم شده و افراد می توانند تا سنین بالا بدون دردهای فرساینده، فعالیت مناسب و زندگی با کیفیت بالا داشته باشند.