میگرن ؛ از علائم تا درمان
میگرن یکی از شایع‌ترین اختلالات عصبی است که میلیون‌ها نفر در سرتاسر جهان به آن مبتلا هستند. این بیماری معمولاً با درد شدید و ضربان‌دار همراه است و می‌تواند زندگی روزمره فرد را تحت تأثیر قرار دهد. در این مطلب به بررسی علل، علائم، انواع میگرن، روش‌های تشخیص و درمان آن خواهیم پرداخت.
میگرن سردردی است که می‌تواند باعث درد شدید ضربان‌دار یا حالتی نبض‌دار شود و معمولاً در یک طرف سر احساس می‌شود. این سردردها اغلب با حالت تهوع، استفراغ و حساسیت شدید به نور و صدا همراه است. حملات میگرنی می‌تواند از چند ساعت تا چند روز ادامه یابد و درد آنچنان شدید باشد که در فعالیت‌های روزانهٔ شخص اختلال ایجاد کند. شاید اگر بگوییم میگرن چیزی بیشتر از یک سردرد شدید ناتوان‌کننده است، اغراق نکرده باشیم!
برای برخی افراد، یک علامت هشداردهنده به نام هاله یا اورا (Aura) قبل از سردرد یا همراه با آن رخ می‌دهد. هاله می‌تواند شامل اختلالات بینایی، مانند جرقه‌های نور یا نقاط کور، یا سایر اختلالات، مانند گزگز در یک طرف صورت، یک بازو یا پا و مشکل در صحبت کردن باشد.
هاله یا ائورا
برای برخی افراد، هاله (Aura) ممکن است قبل از میگرن یا در طول آن رخ دهد. هاله‌ها علائم برگشت‌پذیر سیستم عصبی هستند. این علائم معمولاً بصری هستند اما می‌توانند دیگر انواع اختلالات را نیز شامل شوند. هر علامت معمولاً به تدریج شروع می‌شود، طی چند دقیقه افزایش می‌یابد و می‌تواند تا 60 دقیقه طول بکشد. نمونه‌هایی از هاله‌های میگرنی عبارتند از:
- پدیده‌های بصری، مانند دیدن اشکال مختلف، نقاط روشن یا جرقه‌های نور
- کاهش بینایی
- احساس سوزن‌سوزن شدن در بازو یا پا
- ضعف یا بی‌حسی در صورت یا یک طرف بدن
- مشکل در صحبت کردن
حمله
اگر میگرن مورد درمان قرار نگیرد، معمولاً بین 4 تا 72 ساعت ادامه می‌یابد. تعداد دفعات بروز میگرن از فردی به فرد دیگر متفاوت است و می‌تواند به‌ندرت یا حتی چند بار در ماه رخ دهد. در طول میگرن، ممکن است علائم زیر را داشته باشید:
- درد معمولاً در یک طرف سر، اما اغلب در هر دو طرف
- درد ضربان‌دار یا تپنده
- حساسیت به نور، صدا و گاهی بو و لمس
- تهوع و استفراغ
علل میگرن
اگرچه علل میگرن به طور کامل شناخته نشده است، اما به نظر می‌رسد ژنتیک و عوامل محیطی در آن نقش دارند. تغییراتی در ساقهٔ مغز و تعاملات آن با عصب سه‌قلو که یکی از مسیرهای اصلی درد است می‌تواند در میگرن دخیل باشد. همچنین، نداشتن تعادل در مواد شیمیایی مغز، از جمله سروتونین که به تنظیم درد در سیستم عصبی کمک می‌کند نیز می‌تواند در میگرن نقش داشته باشد.
علاوه بر این، محققان در حال بررسی نقش سروتونین در میگرن هستند. سایر انتقال‌دهنده‌های عصبی، از جمله پپتید وابسته به ژن کالسی‌تونین (CGRP) نیز در درد میگرن نقش دارند.
محرک‌های میگرن
تعدادی محرک برای میگرن وجود دارد که شامل موارد زیر است:
- تغییرات هورمونی در زنان: به نظر می‌رسد نوسانات استروژن، مثلاً قبل از پریود یا در طول پریود، یا در دوران بارداری و یائسگی، باعث سردرد در بسیاری از زنان می‌شود.
- داروهای هورمونی: مانند داروهای ضدبارداری خوراکی نیز می‌توانند میگرن را بدتر کنند. با این حال، برخی از زنان متوجه می‌شوند که سردردهای میگرنی آنها با مصرف این داروها کمتر اتفاق می‌افتد.
- نوشیدنی‌ها: محرک‌ها شامل الکل، به ویژه شراب، و کافئین بیش از حد، مانند قهوه است.
- فشار: استرس در محل کار یا خانه می‌تواند باعث میگرن شود.
- محرک‌های حسی: نورهای درخشان یا چشمک‌زن و همچنین صداهای بلند نیز می‌توانند باعث میگرن شوند. بوهای قوی مانند بوی عطر، تینر، دود دست‌دوم سیگار و دیگر بوها در برخی افراد باعث شروع میگرن می‌شود.
- تغییرات خواب:. کم‌خوابی یا خواب زیاد می‌تواند در برخی افراد باعث بروز میگرن شود.
- عوامل فیزیکی: تقلای فیزیکی شدید، از جمله فعالیت جنسی، ممکن است باعث شروع میگرن شود.
- تغییرات آب‌وهوایی: تغییر آب‌وهوا یا فشار هواسپهری (فشار بارومتریک) می‌تواند باعث شروع یک سردرد میگرنی شود.
- داروها: داروهای ضدبارداری خوراکی و گشادکننده عروق، مانند نیتروگلیسیرین، می‌توانند میگرن را تشدید کنند.
- خوراکی‌ها: پنیرهای کهنه و غذاهای شور و فرآوری‌شده ممکن است باعث شروع میگرن شوند. حذف وعده‌های غذایی نیز می‌تواند همین تأثیر را داشته باشد.
- افزودنی‌های مواد غذایی: اینها شامل شیرین‌کنندهٔ آسپارتام و یک نگهدارندهٔ مواد غذایی به نام مونو سدیم گلوتامات (MSG) است که در بسیاری از غذاها یافت می‌شوند.
عوامل اثرگذار در بروز میگرن
عوامل متعددی شما را مستعد ابتلا به میگرن می‌کنند که برخی از آنها شامل موارد زیر است:
- سابقهٔ خانوادگی: اگر یکی از اعضای خانوادهٔ شما به میگرن مبتلاست، شما نیز احتمال بیشتری برای ابتلا به میگرن دارید.
- سن: میگرن می‌تواند در هر سنی شروع شود، اما اولین میگرن اغلب در دوران نوجوانی رخ می‌دهد. میگرن در طول 30 سالگی به اوج خود می‌رسد و به تدریج در دهه‌های بعدی زندگی شدت کمتری پیدا می‌کند.
- جنسیت: زنان سه برابر بیشتر از مردان احتمال ابتلا به میگرن دارند.
- تغییرات هورمونی: برای زنانی که میگرن دارند، سردرد ممکن است درست قبل از شروع دوره‌های قاعدگی، یعنی در نوجوانی یا کمی بعد از آن شروع شود. همچنین ممکن است در دوران بارداری یا یائسگی تغییر کنند. میگرن به‌طورکلی پس از یائسگی بهبود می‌یابد.
تشخیص میگرن
تشخیص میگرن معمولاً بر اساس تاریخچه پزشکی و شرح حال بیمار صورت می‌گیرد. پزشک ممکن است سوالاتی در مورد دفعات و شدت حملات، علائم همراه و عوامل محرک بپرسد. در برخی موارد، برای رد کردن سایر مشکلات، ممکن است استفاده از تصویربرداری مغزی یا آزمایشات دیگر توصیه شود.
اگر میگرن دارید یا در خانوادهٔ خود سابقهٔ میگرن دارید، یک پزشک آموزش‌دیده برای درمان سردرد به نام متخصص مغز و اعصاب احتمالاً میگرن را بر اساس سابقهٔ پزشکی، علائم، معاینهٔ فیزیکی و عصبی شما تشخیص می‌دهد. اگر میگرن شما غیرعادی یا پیچیده باشد یا ناگهان شدید شود، آزمایش‌هایی برای رد سایر دلایل درد انجام می‌شود. این آزمایش‌ها می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
ام‌آر‌آی (MRI): تصویربرداری رزونانس مغناطیسی یااسکن ام‌آر‌آی از یک میدان مغناطیسی قدرتمند و امواج رادیویی برای تولید تصاویر دقیق از مغز و عروق خونی استفاده می‌کند. ام‌آر‌آی به پزشکان در تشخیص تومورها، سکته‌های مغزی، خونریزی در مغز، عفونت‌ها و سایر بیماری‌های مغز و سیستم عصبی کمک می‌کند.
سی‌تی اسکن (CT scan): اسکن توموگرافی کامپیوتری یاسی‌تی اسکن از یک‌سری اشعهٔ ایکس برای ایجاد تصاویر مقطعی دقیق از مغز استفاده می‌کند. این آزمایش به پزشکان کمک می‌کند تا تومورها، عفونت‌ها، آسیب مغزی، خونریزی در مغز و سایر مشکلات پزشکی احتمالی را که ممکن است عامل سردردها باشند، تشخیص دهند.
درمان میگرن
هدف درمان میگرن متوقف کردن علائم و جلوگیری از حملات آینده است و انتخاب درمان میگرن به چند عامل زیر ارتباط دارد:
- فراوانی و شدت سردردها چقدر است؟
- این موضوع که آیا سردردها با تهوع و استفراغ همراه است یا نه؟
- سردرد تا چه حد ناتوان‌کننده است و سایر بیماری‌هایی که شخص دارد چیست؟
داروهای زیادی نیز برای درمان میگرن ساخته شده‌اند. این داروها به دو دستهٔ کلی تقسیم‌بندی می‌شوند:
داروهای تسکین‌دهندهٔ درد: این نوع داروها که به عنوان درمان حاد یا توقف سریع نیز شناخته می‌شوند، در حین حملات میگرنی مصرف می‌شوند و برای متوقف کردن علائم طراحی شده‌اند.
داروهای پیشگیرانه: این نوع داروها برای کاهش شدت یا دفعات میگرن به طور منظم و اغلب هر روز مصرف می‌شوند.
تغییرات سبک زندگی و درمان‌های خانگی میگرن
وقتی علائم میگرن شروع می‌شود، سعی کنید به یک اتاق ساکت و تاریک بروید. چشمان خود را ببندید و استراحت کنید یا چرت بزنید. یک پارچهٔ خنک یا کیسهٔ یخ پیچیده‌شده در حوله یا پارچه‌ای نخی را روی پیشانی خود قرار دهید و مقدار زیادی آب بنوشید. همچنین این اقدامات ممکن است درد میگرن را تسکین دهد:
تکنیک‌های تمدد اعصاب را امتحان کنید: بیوفیدبک و سایر اشکال تکنیک‌های آرامش‌بخش و ریلکسیشن راه‌هایی برای مقابله با موقعیت‌های استرس‌زا به شما آموزش می‌دهند که ممکن است به کاهش دفعات میگرن کمک کند.
یک روتین منظم برای خواب و خوراک ایجاد کنید: زیاد یا کم نخوابید. یک برنامهٔ روزانه خواب و بیداری ثابت را ایجاد و دنبال و سعی کنید هر روز وعده‌های غذایی را در ساعت مشخص و ثابتی بخورید.
مایعات زیادی بنوشید: هیدراته ماندن، به ویژه با نوشیدن آب، ممکن است به بهبود میگرن کمک کند.
یک دفتر خاطرات سردرد داشته باشید: ثبت علائم در دفترچه سردرد به شما کمک می‌کند تا در مورد عواملی که جرقهٔ میگرن را می‌زند و این‌که چه درمانی مؤثرتر است، آگاه‌تر شوید. همچنین این دفترچه به پزشک کمک می‌کند تا وضعیت شما را تشخیص دهد و پیشرفت شما را در حد فاصل ویزیت‌ها پیگیری کند.
به طور منظم ورزش کنید: ورزش هوازی منظم تنش و استرس را کاهش می‌دهد و می‌تواند به پیشگیری از میگرن کمک کند. اگر پزشکتان موافق است، یک فعالیت هوازی مورد علاقهٔ خود مانند پیاده‌روی، شنا و دوچرخه‌سواری را شروع کنید. اما قبل از ورزش به آرامی بدن خود را گرم کنید، زیرا ورزش ناگهانی و شدید می‌تواند باعث سردرد شود. ورزش منظم همچنین می‌تواند به کاهش وزن یا حفظ وزن سالم کمک کند و تصور می‌شود چاقی عاملی مؤثر در میگرن باشد.
زمان مراجعه به پزشک برای میگرن
خیلی از موارد میگرن اغلب تشخیص داده نمی‌شود و بدون درمان باقی می‌ماند. اگر به طور منظم علائم و نشانه‌های میگرن را دارید، حملات خود و نحوهٔ درمان آنها را یادداشت کنید. سپس از یک متخصص مغز و اعصاب پزشک وقت بگیرید تا در مورد سردردهای خود صحبت کنید. حتی اگر سابقهٔ سردرد دارید، در صورتی که الگوی سردردها تغییر کرد یا سردردتان ناگهان متفاوت شد، به پزشک مراجعه کنید. در صورت داشتن هر یک از علائم و نشانه‌های زیر که می‌تواند نشان‌دهندهٔ مشکل جدی‌تری باشد، فوراً به پزشک مراجعه کنید یا به اورژانس بروید:
- سردرد شدید و ناگهانی که شبیه صاعقه است.
- سردرد همراه با تب، سفتی گردن، گیجی، تشنج، دوبینی، بی‌حسی یا ضعف در هر قسمت از بدن که می‌تواند علامت سکته باشد.
- اگر سردردی پس از ضربه به سرتان دارید.
- سردرد مزمن که پس از سرفه، تقلای زیاد، زور زدن یا حرکت ناگهانی بدتر می‌شود.
درمان میگرن با بوتاکس
بوتاکس حاوی سم Clostridium botulinum است که با مسدود کردن سیگنال‌های عصبی به عضلات و اعصاب عمل می‌کند. این امر می‌تواند باعث کاهش تنش در عضلات و تسکین درد شود. با انسداد سیناپس‌های عصبی، بوتاکس از آزادسازی مواد شیمیایی که باعث بروز درد می‌شوند، جلوگیری می‌کند.
تحقیقات نشان می‌دهند که تزریق بوتاکس در نواحی خاصی از سر و گردن می‌تواند به کاهش تعداد و شدت حملات میگرن کمک کند. طبق بررسی‌ها، بسیاری از بیماران بعد از دریافت دوره‌های درمان با بوتاکس، به‌طور چشم‌گیری کاهش در تعداد حملات خود را گزارش کرده‌اند.
دوز و نحوه تزریق
به‌طور کلی، بوتاکس در هر سه ماه یک‌بار تزریق می‌شود. پزشک معمولاً دوز مناسبی را با توجه به وضعیت خاص بیمار تعیین می‌کند. معمولاً این تزریق‌ها به نواحی مقداری از سر، گردن و شانه انجام می‌شوند.
چه کسانی می‌توانند از بوتاکس برای درمان میگرن استفاده کنند؟
بوتاکس به‌ویژه برای بیمارانی که به درمان‌های دارویی پاسخ نداده‌اند یا عوارض جانبی غیرقابل‌تحملی از داروها تجربه کرده‌اند، مؤثر است. همچنین، افرادی که میگرن‌های مزمن دارند و دچار حملات مکرر هستند، می‌توانند از این روش بهره‌مند شوند.
عوارض جانبی و احتیاط‌ها
درمان با بوتاکس معمولاً ایمن است و عوارض جانبی جدی ندارد. اما ممکن است برخی بیماران عوارض جزئی مانند درد در محل تزریق، ضعف عضلانی یا سردردهای موقت پس از تزریق را تجربه کنند. مهم است که بیماران قبل از شروع درمان با پزشک خود مشورت کنند و خطرات و فوائد را در نظر بگیرند.
میگرن یک بیماری مزمن و غیر قابل تحمل است که می‌تواند زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهد. با این حال، درمان‌های نوین مانند بوتاکس به بیماران امید داده‌اند تا بتوانند کیفیت زندگی خود را بهبود بخشند. اگر شما یا یکی از نزدیکانتان به میگرن مبتلا هستید و درمان‌های سنتی نتوانسته‌اند نتیجه مطلوبی دهند، مشورت با پزشک برای بررسی گزینه‌های درمانی جدید مانند بوتاکس می‌تواند انتخاب مناسبی باشد.
